Próżniactwo społeczne to uwarunkowany motywacyjnie spadek wysiłku wkładanego przez jednostkę w zadanie wykonywane zespołowo. Nawet jeżeli wyeliminujemy problemy koordynacyjne to produktywność grupy będzie maleć. Ta prawidłowość związana jest z takimi zjawiskami jak rozproszenie odpowiedzialności i deindywiduacja.

Rozproszenie odpowiedzialności

Rozproszenie odpowiedzialności pojawia się często w sytuacjach, w których człowiek działa wśród wielu innych osób i jego wkład w pracę nie zostanie rozpoznany.

Człowiek taki zadaje sobie pytanie: „jeżeli mój wkład w pracę nie zostanie rozpoznany, to po co mam się tak bardzo starać?”

Deindywiduacja

Deindywiduacja oznacza poczucie utraty tożsamości jednostkowej. W konsekwencji utraty tożsamości jednostkowej następuje zanik odpowiedzialności za wykonywane czynności, i wewnętrzne pozwolenie na nieprzestrzeganie norm społecznych.

Próżniactwo społeczne pojawia się więc, gdy mamy doczynienie z anonimowością wkładu poszczególnych osób i zmniejszeniem ich jednostkowej odpowiedzialności.

Jak przeciwdziałać próżniactwu społecznemu?

Czy jest w ogóle możliwe, by jednostka niezależnie od tego czy będzie wykonywać zadanie samodzielnie czy grupowo była tak samo zaangażowana?

Rozwiązanie tkwi w wartościach jakie przejawia jednostka. Jeżeli człowiekowi osobiście zależy na wyniku jego pracy, to nie będzie się obijał i próżnował. Działania, które podejmuje muszą wiec być dla człowieka ważne, istotne dla jego życia. Gdy zadanie wiąże się z żywotnymi interesami człowieka, naturalnie rodzi się jego zaangażowanie i nie ma w działania próżniactwa społecznego.

Próżniactwo społeczne można wyeliminować informując członków grupy, że ich indywidualny wkład zostanie określony. Próżniactwu społecznemu zapobiega także świadomość odpowiedzialność za wspólny wynik pracy oraz wzajemne zaufanie członków grupy. Ludzie nie chcą zawodzić tych, z którymi łączą ich więzi. Okazuje się również, że w miarę jak wzrasta trudność zadania zanika próżniactwo społeczne.

Oczywiście to, co pisałem wyżej będzie adekwatne do kultur, w  których docenia się indywidualizm człowieka. W kulturach kolektywistycznych (Azja) grupa jest najważniejsza i już sam fakt bycia w grupie zwiększa wysiłek wkładany w wykonanie zadania.